Filosofie
“Wat is filosofie?”
De eerste les na de vakantie was filosofie.
Nadat we elkaar hadden voorgesteld gingen we aan de slag.
Wat is Filosofie?
Deze vraag is me eerder gesteld in het eerste jaar. Ja wat is filosoferen, het eerste wat in me opkomt is veel praten over een inhoud die misschien niet eens bestaat. Je vraagt, bevraagd en trekt veel in twijfel.
Je bent niet opzoek naar antwoorden maar beredeneerd de vragen. Doorvragen dat is de opzet van de filosofie. Filosofie is ook jezelf steeds verbazen, verbazen over zaken die in eerste instantie gewoon lijken. Ik denk dat jezelf vragen blijft stellen om tot inzicht te komen.
Op deze manier verruim je je blik op de bevraagde zaken. Hier doe je kennis mee op om meer wijsheid in pacht te krijgen over de dingen des levens. Filosofie is levenswijsheid?
Op wikipedia heb ik de definitie van filosofie eens opgezocht.
Oorspronkelijk betekende filosofie dus eenvoudig: "liefde voor wijsheid".Voor sommigen is de definitie van filosofie eenduidig, terwijl de definitie voor anderen zelf een filosofisch probleem vormt. Om het begrip toch te introduceren kunnen we zeggen dat het de studie is van de betekenis en geldigheid van ons denken en onze overtuigingen omtrent de meest algemene en universele aspecten van het bestaan (heelal, entiteiten of subjecten, objecten of dingen, en hun relatievormen). De filosofie of wijsbegeerte is de oudste theoretische discipline (zij kwam voor het eerst echt op in de 6e eeuw v. Chr.) die het verlangen en het streven uitdrukt naar kennis en wijsheid.
In de stencils die we uitgereikt kregen hebben we een stripje gelezen.
Jongens vandaag fi-lo-so-fie; Bij filosofie kunnen we leren waarom mensen de dingen doen die ze doen; Waarom; Daarom, antwoord de leraar.
Daarom is toch geen antwoord? De kinderen vragen waarom om ze zich afvragen wat filosofie is. Daarnaast is het een abstract begrip. Dus uitleg van de leraar is wel op z’n plaats. Ik zou zoiets zeggen als; “Denken over het denken”. Leren na te denken over de dingen die doet, jezelf bewust maken over de keuzes. Jezelf bewust maken van het leven, je sport, het eten etc. Je dag niet alleen doorbrengen omdat alles moet maar af en toe stilstaan…. En denken…. “waar ben ik mee bezig?”
(De denker van Rodin, De denker wordt ook 'Le Poète' genoemd, omdat het beeld eigenlijk de mediterende Dante moest voorstellen)
De vraag; Wat is kunst? Werd ons ook gesteld. Ja kunst is ook zo’n breed en abstract begrip. Ik vraag me tijdens de lessen ook weleens af wat is kunst? Tijdens kunstgeschiedenis komen er kunstwerken van kunstenaars voorbij waar ik m’n bedenkingen bij heb zoals performances waar dieren op toneel geslacht worden of kunstenaars zichzelf pijn doen.
Wat is kunst dan? Kunst kan gevoelens oproepen, voor vermaak of juist niet. Ik denk dat kunst een manier is om te communiceren. Bij mensen roept het vragen op bijvoorbeeld; Wat zou de kunstenaar bedoelen of wat moet het kunstwerk voorstellen?
Waarom wil een kunstenaar zichzelf pijnigen zoals op deze afbeelding? Wat zijn z’n beweegredenen ? Lijkt mij duidelijk dat hij een statement wil maken maar op welke manier is mij onduidelijk. Het kan zijn dat Ron Athey mensen wil shockeren om bijvoorbeeld na te gaan denken hoe je veilig moet vrijen zodat je geen aids kan krijgen. De bedoelingen lijken me diepzinniger, dan dat op het eerste oog duidelijk mag zijn.
Ron Athey (geboren 16 december 1961) is een Amerikaanse performance kunstenaar in verband met body art en met extreme performance art . Hij trad op in de VS en internationaal (met name in het Verenigd Koninkrijk en Europa). Athey werk verkent uitdagende onderwerpen als de relaties tussen verlangen, seksualiteit en traumatische ervaring. Veel van zijn werken zijn aspecten van de S & M om ideeën te confronteren vooraf bedacht over het lichaam in relatie tot mannelijkheid en religieuze iconografie.
Op die manier worden mensen getriggerd om erover na te denken.
Kunst drukt de verbeelding of gevoelens van de kunstenaar uit waarbij de waarnemer een gevoel of verbeelding krijgt die het oproept. Kunstenaars begeven zich in 2 werelden die ze combineren namelijk de realiteit en de fictie. De waarnemer word meegenomen uit de dagelijkse realiteit, naar een door de kunstenaar
gecreëerde wereld, of anders gezegd, om de dagelijkse realiteit vanuit een ander perspectief te ervaren.
Het niet begrijpen van iets is belangrijk waardoor je eigen iets gaat afvragen, bevragen of gaat onderzoeken. In de klas kregen we het over het kiezen van een tube tandpasta. Tandpasta is een concreet begrip, iedereen kan een voorstelling maken van een tube tandpasta. De volgende vraag die ontstond door dieper na te denken was; Wat zijn keuzes maken? Een keuze is in deze vraag een abstract begrip, je kunt het niet zien of vastpakken. Deze vraag zou dus een filosofische vraag kunnen zijn.
Hetzelfde met de vraag over wat kwaliteit zou zijn? Iedereen weet wat kwaliteit is maar toch wanneer je het erover hebt kun je kwaliteit niet definiëren.
Zo zie je dat je de hele dag van allerlei vragen door je hoofd gaan. Het verschil tussen al die vragen zijn abstracte en concrete vragen.
Filosoferen is vooral over abstracte begrippen zoals de kosmos of hoe dingen ontstaan zijn.
Filosofen of wijsheren zoals Aristoteles, Socrates en Plato hebben hun theorieën die nu nog worden bekritiseerd of gebruikt door de hedendaagse filosofen.
Herinnering van de grotgelijkenis, Mimesis als nabootsing.
De grot van Plato
De gelijkenis vertelt hij als volgt. Stel je de situatie voor van iemand die gevangen zit in een grot, met zijn rug gekeerd naar het vuur. Hij is zich van het bestaan van de gang achter hem niet bewust, want hij zit zodanig vastgeketend dat hij alleen maar voor zich uit kan kijken. Het enige wat hij ziet, zijn de schaduwen op de rotswand van voorwerpen die achter zijn rug door mensen worden gedragen. De gevangene houdt uiteraard de schaduwen voor de werkelijkheid. Pas wanneer hij zich op een of andere wijze van zijn ketenen kan bevrijden en zich naar boven, naar de uitgang en het vuur begeven, neemt hij de echte voorwerpen waar. Hij is echter niet gewend aan het licht en zal pas na lange tijd daartoe in staat zijn. Als hij terugkeert naar de grot, zullen zijn medegevangenen echter niet weten waar hij het over heeft. Zij zullen hem zelfs als een gevaar zien en hem mogelijk doden.
Het licht word vergeleken met het goddelijk licht.
Als voorbeeld op de grot van Plato keken we in de klas naar een fragment van “The Truman show” Zelf heb ik deze film nog niet gezien. Ik heb gevraagd aan Fanny Rosa of zij de film kende: De film gaat over een man die vanaf z’n geboorte leeft in een schijnwerkelijkheid. Hij leeft in een decor waarin de zon en de maan zijn nagebootst. Hij denkt te leven in een echte wereld. In de film ontdekt hij langzaam dat zijn leven een geregisseerde film is. Uiteindelijk ontsnapt hij uit de handen van zijn geestelijk 'vader' en trekt hij de wijde wereld in.
De film “The matrix” is ook gebaseerd op Plato’s schijnwerkelijkheid en de echte wereld.De Matrix is een praktisch voorbeeld van René Descartes' beroemde stelling: "Cogito ergo sum" (Ik denk, dus ik ben). Namelijk dat je altijd en alleen zeker kunt zijn van je eigen bestaan maar dat al het andere een illusie kan zijn. De stelling van Descartes is dan ook de filosofische grond waar de film The Matrix op is gebaseerd.
De invloeden van Plato zijn te zien als Neo uitgeplugd en bevrijd wordt, en voor het eerst de werkelijkheid ontdekt. Plato beschrijft dat de mens die tot werkelijk bewustzijn komt, uit zijn grot naar buiten stapt. Wanneer die mens het daglicht aanschouwt, zal het hem pijn doen aan de ogen en de mens doen braken. Bij Neo is dit precies hetzelfde. Hij grijpt naar zijn ogen, en moet overgeven. Het idee van de Matrix komt ook overeen met het filosofische gedachte-experiment waarbij hersenen in een vat worden geplaatst en aangesloten op een krachtige computer. De hersenen beleven als het ware een simulatie die in feite niet bestaat maar alleen geproduceerd wordt door een computer.
Vandaar deze afbeelding; deze heb ik gekozen omdat het bij mij een idee oproept van ons eigen systeem. Mensen die vastzitten in hun eigen wereld en waar je uit probeert te komen. Hoe kom je eruit? Hoe doorbreek je dat? Is filosoferen een manier om jezelf bewust te maken zodat je je eigen wereld creëer?
Het boek “De wereld van Sofie” vertellen ze ook over een schaduwwereld en de ideeënwereld. Daar zitten de mensen diep in de huid van een konijn. Wij als mensen proberen naar boven te gaan naar het puntje van de haar. Op deze manier proberen we uit de grot te komen en het licht te volgen. Mensen die zich prima voelen blijven diep in de vacht zitten. Met andere woorden ondernemende mensen proberen eruit te komen om hun eigen leven in te vullen.
Reflectie op de les
Filosoferen vind ik best pittig omdat ik even leuk vind en daarna heb ik zoiets van kom maar op met het antwoord. Na de les heb ik meer inzicht waar het goed voor is. Zo en zo om de kunst beter te begrijpen en ik leer op deze manier beter door te vragen waardoor je in gesprek blijft. Het verdiepende in een gesprek vind ik juist interessant. Er komen antwoorden boven die in eerste instantie niet had gekregen. Zoals het voorbeeld het kiezen uit verschillende tandpasta’s. De filosofische vraag die naar boven komt is vervolgens; Wat is en keuze?
Filosoferen is dus alles in twijfel trekken, interessant maar ook onzeker. Onzeker omdat voordat je erover nadenkt het aangenomen hebt en dan blijkt na het filosoferen dat de aangenomen zaken niet zeker meer zijn. Je leert denk ik om door een andere bril heen te kijken om dingen vanuit een andere invalshoek te benaderen. Je leert objectiever en wijzer te worden in plaats van kortzichtig te blijven.
Les 2 Net Echt?
De eerste vraag die werd gesteld hoe te reflecteren op de lessen van filosofie.
Je kunt op verschillende manieren antwoord geven. Het antwoord kan uit boeken komen of je haalt je antwoord uit de vraag zelf. Ervaringen kunnen ook invulling geven aan het antwoord.
De vraag; Wat is schoonheid? Daar kwamen natuurlijke verschillende antwoorden op zover het antwoorden zijn. Schoonheid is weer zo’n abstract begrip. Wat de een als schoonheid ervaart hoeft de ander niet als schoonheid te vinden. De antwoorden in de klas waren wederom anders. De een geeft een mooie meid als schoonheid aan terwijl de ander schoonheid als een gegeven van binnen uit vind, schoonheid zit van binnen.
Plato die de schoonheid ervaart buiten de grot waar je door het licht verblind word terwijl ik denk dat je de schoonheid niet zou kunnen zien door de verblinding van het licht. Je wat is schoonheid dan? Ik denk bijvoorbeeld ook aan verzorgd, eenheid en aan een goed mens. Een begrip wat moeilijk te definiëren is. Mensen hebben allemaal stuk voor stuk een eigen idee over wat mooi is, wat schoonheid is. Het begrip valt niet af te kaderen. Een esthetisch oordeel is belangenloos. Dat wil zeggen we beleven ergens genot aan eenvoudig weg omdat we iets als mooi of als schoon ervaren.
La Primavera, rond 1478, Uffizi-museum Florence
Bijvoorbeeld: ik vind La Primavera van Boticelli schoon omdat bijvoorbeeld de kleuren en de prachtig geschilderde gezichten mij aanspreken en niet omdat ik rijk ben, het schilderij ga kopen en het thuis aan de muur ga hangen. Schoonheid is gebaseerd op kenmerken van het object.
Een esthetisch oordeel is universeel. Bijvoorbeeld: Iedereen beleeft de La Primevera als schoon.
Objecten met schoonheid zijn doelmatig of juist: schoonheid is een intrinsieke eigenschap van het object. Schoonheid ervaren is een volledig gevoelsmatige aangelegenheid, die zich ontrekt aan mijn verstand. Iets in La Primavera (bijvoorbeeld de drapering van de gewaden bijvoorbeeld) bekoort mij en beroert mijn bewustzijn of raakt aan mijn gevoel van genot. De ervaring van schoonheid geeft het idee dat het schone object doelmatig is: de vorm en het ontwerp van zijn de belangrijkste eigenschappen om een object mooi te vinden. Alles aan het object is correct en juist en precies zoals het moet zijn. Zoals bijvoorbeeld de symmetrische opstelling van Venus met cupido in de lucht, de bomen achter haar vormen een soort lichtkrans, de bomen die meevormen met de bewegingen, het prachtige gebloemde gewaad van Flora, en afmetingen (2m x 3m) van schilderij: alles klopt.
Teksten
Eva; Abstract en concreet geluk
De samenvatting van de tekst waarin het “midden” belangrijk is volgens Aristoteles. Geluk is een activiteit om je deugden te vinden en daar aan te werken. Aristoteles heeft ook nagedacht over wat de functie van de mens is. Ieder orgaan in ons lichaam hangt samen met de functie maar wat is de functie van de mens? Bewust handelen en denken doen we als mensen daarom verschillen we van de dieren. Misschien heeft de mens wel precies de zelfde functie als een bacterie en bevinden ook wij ons in een hogere levensvorm.
Evenmin als de bacterie beseffen we niet dat we ons "in de darmen" van een superlichaam bevinden dat we op die manier in stand houden. In religies heeft de God daar een verklaring voor, zondes aflossen, in de hemel komen of om juist God te leren kennen.
Kierkegaard, een Deense filosoof, vond dat Aristoteles geluk veelste algemeen benaderde. Hij vond dat je geluk haalt uit je eigen bestaan, hoe richt je je eigen wereld in. Hij was ook van mening dat hartstocht het hoogste goed is, dat is dan toch ook subjectief? Kierkegaards spreekt zichzelf tegen. Ook hartstocht is en abstract begrip. Wat voor de een hartstocht is, is dat voor de ander helemaal niet. Heeft ieder mens hartstocht? Kunnen we zonder passie leven? Of heeft ieder persoon een soort drive nodig in het leven?
Len; Kleur
Hoe weten mensen dat een kleur de kleur is? Mensen die kleurenblind zijn zien andere kleuren en dieren zien de kleuren die wij zien weer anders. Het licht weerkaatst in de ogen en op deze manier kunnen we kleuren waarnemen en is daarnaast ook afhankelijk van verschillende factoren. Een waarnemer is ook subjectief. Ieder mens is anders en zal kleuren daarom ook anders interpreteren.
Wat je niet ziet bestaat niet, dit is zo’n zin dat ik denk van steek je kop in het zand. Ik denk dat het ook met bewustwording te maken heeft. Wanneer ik sport, skaten of wandelen zie ik andere dingen dan wanneer ik in de auto zit. Als je bewust bent van de dingen om je heen zul je ze zien maar wanneer je er niet op let zul je ze ook niet zien.
Je hebt verbeelding en herinnering nodig waarbij je de ervaring meeneemt.
We dwaalden van het onderwerp af waarbij we op een nieuw begrip stuiten; Meta; meta niveau houd in dat wanneer je uit de situatie stapt en vanaf boven de situatie overziet je misschien de situatie op een andere manier bekijkt. Soms droom ik dit; Ik vlieg de wereld over en zie de natuur, mensen en situaties van boven. Ik krijg het gevoel dat je op deze manier de zaken vanuit een ander perspectief bekijkt zodat je een objectiever oordeel krijgt. Vliegen geeft je ook een vrijheidsgevoel. Zou reïncarnatie bestaan dan zou ik wel als een vogel willen terug komen, om die vrijheid te kunnen ervaren.
Lijkt me trouwens handig om af en toe uit een situatie te gaan om die vervolgens van boven af te bekijken zodat je zelf op een ander spoor word gebracht dan wanneer je in de situatie begeeft en mensen je waarnemen. Big brother is watching you.
Lisanne; Denken over de verwondering
Jezelf verwonderen is eigenlijk de basis van de filosofie met als gevolg dat je vragen krijgt. De verwondering als verwondering laten staan en blijf verwonderd in je leven door vragen te stellen en doorvragen. In de filosofie was er een 2-strijd over het begrip verwonderen door enerzijds Aristoteles en Plato anderzijds de stocijnen en demicritus.
In het lesboek Geeft Socrates ook aan dat het bij de filosofie draait om “de verbazing”. Wat zich richt op de ondoordachtheid van hetgeen men zegt en denkt. En daarbij, kennis dat leidt tot de deugd.
Wat ik ook een mooi stukje vind in het lesboek is wat Plato beschrijft; Voor Plato is de mens een gevangene van zijn eigen zintuigen, die pas vrijkomt als hij/zij zijn verstand gebruikt. En die achter de schaduwen de zichtbare wereld ziet, de ideeënwereld.
Dat is eigenlijk toch zo mooi aan de kunst; je gebruikt je zintuigen en je verstand op een ander niveau. Je kunt werelden maken en creëren op een manier zoals jij ze ziet. Kunst kan dus een eye opener zijn. Kan kunst je zintuigen prikkelen? Of is kunst juist bedoeld om de zintuigen te prikkelen?
Ik ging opzoek nar een leuke afbeelding en ik kwam deze installatie tegen die meteen mijn interesse wekte. Deze interactieve kunst installatie van Hannes Broecker uit Dresden, Duitsland. Het idee achter deze met cocktails gevulde aquariums is dat kunst zintuigen zouden moeten stimuleren. In dit geval dan onze smaak…
Verwonderen is een proces van radicalisering? Radicalisering is een extreem standpunt innemen.
Radicalisme is een politieke of maatschappelijke filosofie die meerdere betekenissen heeft. Het woord is afgeleid van radix dat wortel betekent. Het verband tussen radicalisme en "wortels" ligt in de beeldspraak van een systeem/structuur/partij als een boom. Wil je de boom verwijderen, dan dien je ook de wortels mee te nemen. Wil je een nieuwe structuur "planten", die stevig staat, dan moet je hem in een gedegen filosofisch systeem verankeren/doen wortelen.
De Übervraag in de filosofie; “Waarom is er iets en niet niets”?
Op andere planeten is er geen leven mogelijk. De aarde is meer dan 4 miljard jaar geleden ontstaan. Het leven is 1 miljard jaar later ontstaan. Doordat er een ozonlaag omheen zit werd er leven mogelijk door de zuurstof en het water op de aarde. De evolutie zorgde ervoor dat we er nu zo uit zien. Anderen denken dat god de wereld geschapen heeft.
Waarom bestaan we? Ja geen idee, is het geluk of bestaat god echt? Als god zou bestaan waarom is er zoveel ellende op de wereld? Ik geloof meer in de evolutie theorie van Darwin. Mens en dier die zich aanpassen aan hun omgeving waardoor overleven mogelijk werd.
Hoe jij deze vragen beantwoordt bepaalt hoe jij de wereld ziet en hoe je de wereld behandelt. Omdat je een onderdeel van de wereld bent, bepaalt hoe je de wereld ziet ook hoe je jezelf ziet en jezelf behandelt. Door de filosofie lessen probeer ik me meer open te stellen en na te denken over de materie.
Waarom ben ik hier? Nou, als God niet bestaat, dan betekent dat het leven ontstaan moet zijn door middel van een of ander natuurlijk, onpersoonlijk, onintelligent, en uiteindelijk doelloos proces. Dat betekent dat we uiteindelijk net zo doelloos zijn als het proces dat ons tot bestaan bracht zelf.
Les 3 Schoonheid en ware liefde
Als eerst begonnen we de les met de grotgelijkenis van Plato. We hebben de illustratie nog even bekeken. Boven de grot; het licht;
De ideeënwereld volgens Plato (het hemelse?), Het zijn, de essentie.
Zintuigelijke waarneembare wereld; vergankelijk en veranderlijk, de wereld zoals wij als mens die kennen.
Kunst; Een afschaduwing van een afschaduwing. Plato vat kunst op als nabootsing van de werkelijkheid.
Eline geeft een samenvatting van haar tekst, Mimesis
Eline legde het de klas uit dat je in de ideeënwereld een type (idee/abstract) hebt van bijvoorbeeld een stoel (concreet). In de zintuigelijke wereld maakt een ambachtman de stoel en een schilder schildert deze weer na. Dus de schilder maakt een kopie van een kopie volgens Plato. De schilder schildert de stoel als het ware in een derde wereld.
Vincent van Gogh; Impressionist, maakte vele stoelen vanuit verschillende posities. Toen Eline de stoel als voorbeeld nam kreeg ik meteen een idee om een afbeelding te zoeken van Van Gogh omdat hij me inspireert. De kleuren die hij gebruikt, zijn verschillende ontwerpen en zijn levensloop boeien me. Als kunstenaar ben je toch bevoorrecht om de materie anders te bekijken en te interpreteren. Gaugin, vriend van Vincent heeft ook stoelen geschildert en dan op een andere manier. Waarom de stoel? Wat geeft de stoel voor ’n gevoel, wat is het symbool? Je stoel word versierd als je jarig bent. De stoel als zetel, de stoel als symbool van huiselijkheid?
De stoel van Vincent van Gogh
Plato zegt dat kunst niet goed voor je is omdat kunst de werkelijkheid niet weerkaatst en het is irrationeel, je geest gaat ervan dood omdat je niet meer nadenkt. Vroeger, in de tijd van Plato gebruikte men de kunst als communicatiemiddel omdat men niet kon lezen en schrijven. Nu kunnen we lezen en schrijven en staat kunt nog steeds als communicatiemiddel maar nu in een andere context. Kunst is breder dan ooit. Het gaat natuurlijk over je eigen interpretatie wat ieder onder kunst verstaat. Je individuele opvatting is belangrijk hedendaags want ieder heeft een eigen mening en neemt de werkelijkheid anders weer. Ruim 2000 jaar geleden dachten mensen hetzelfde, een algemeen beeld ergens van, realistisch (schilders, beeldhouwers etc. en een geïdealiseerde wereld. De kunst was toen nog begrijpelijk en naar maatstaven. De fotografie heeft veel doen veranderen op de realistische kijk van de werkelijkheid. Nu in 2010 denken we anders over de kunst, die nu ook zeer verscheiden is door de individualisering van de mens. Hoe wij denken over de kunst is van belang over wat we maken. Ieder periode heeft een andere manier van denken en dat werkt door in de kunst. In alle periodes in de kunstgeschiedenis tref je kunstwerken aan die je mimetisch zou kunnen noemen.
In de geschiedenis van het begrip mimesis speelt de spiegel een belangrijke rol. In de spiegel wordt de werkelijkheid op de meest volmaakte wijze weergegeven. Daarentegen wordt het spiegelbeeld tegelijkertijd begrepen als het meest onwerkelijke en bedrieglijke. ‘In de spiegel verschijnen mens en ding namelijk daar waar ze niet zijn.’ Maar dit verschijnen van de werkelijkheid waar ze niet is, behoort tot de structuur van het verschijnen zelf. En het is tevens zo dat de spiegel het de mens en de dingen juist mogelijk maakt te verschijnen. En is verschijnen niet een ander woord voor zijn? ( René Margritte)
Een kunst of object wordt mimetisch genoemd wanneer het op een of andere manier de werkelijkheid afbeeld. Zou je een waarneming mimetisch kunnen noemen? Is alles in deze wereld mimetisch? Is het de intentie / bedoeling van een kunstenaar om de werkelijkheid na te bootsen of weer te geven wat hij/ zij ziet? Kan er ook een nabootsing van een gevoel worden weergegeven in de kunst?
Door je eigen referentiekader kun je niet objectief kijken. Vb. Donkere mensen uit elkaar houden vinden blanken moeilijk terwijl donker mensen daar geen moeite mee hebben. Ervaringen zijn van invloed op wat je ziet en denkt.
Ernst Gombrick; Hij zei; “Kunst is geen nabootsing van de werkelijkheid”, de schilder schildert niet wat hij ziet, hij ziet wat hij schildert.
Kan kunst wel nabootsing van de werkelijkheid zijn?
Het werk van Dali en Magritte vind ik intrigerend. Zelf houd ik van realistisch werk en mijn eigen werk is vaak ook tot in de details, vandaar weer een voorbeeld van Magritte die voor mijn gevoel goed past bij de vraag of kunst wel nabootsing van de werkelijkheid is.
Het bekendste werk van Magritte is zonder enige twijfel La Trahison des Images (1928-29) of "Het verraad van de voorstelling" met de geschilderde tekst: Ceci n'est pas une pipe onder de zeer realistische afbeelding van een pijp. In dit werk schildert René Magritte een pijp met vlak daaronder de boodschap: "Dit hier is geen pijp". Hij wil zichzelf en de toeschouwer herinneren aan het feit dat het hier gaat om een met olieverf beschilderd doek, oftewel een schilderij, en niet om een echte pijp. Elke verwijzing naar een echte pijp pleegt verraad aan het feit dat een pijp eigenlijk een idee is en dus zijn oorsprong heeft in de geest. Door ons telkens te bevragen en als het ware te misleiden, dwong Magritte ons over kunst na te denken. De conceptuele kunstenaars trokken deze lijn zeer extreem door met een installatie, een performance of een happening en herleidden het kunstwerk tot een idee. Dit is ook een kritiek op de kunstenaars die vinden dat ze de werkelijkheid zo waarheidsgetrouw moeten weergeven, zoals de hyperrealisten later. René Magritte vond dat het de taak is van de kunstschilder om de realiteit in een ander kader te plaatsen. Zijn kunst roept altijd meer vragen op dan zij kan beantwoorden.
De les kwam stroef op gang vandaag. Misverstanden over de tekst van Eline. Vervolgens werden de begrippen over Mimesis nog eens herhaald. Het resultaat mag er zijn want ik weet nu waarom we anders denken dan Plato toen, over kunst. Ieder heeft een eigen referentiekader waarin je leeft. Een kader wat je vormt door je levens- ervaringen en persoonlijke groei.
Les 4 viel uit door ziekte van Magreet
Les 5 Neoplatonisme en Christendom
We begonnen de les met een filmpje van Youtube over een geniale vogel; “De Lyre Bird”. Deze vogel bootst geluiden na uit z’n omgeving om de vrouwtjes te imponeren. Deze vogel kan wel 20 verschillende geluiden nadoen. Ik dacht wel is dit waar, is het bedrieglijk? Aristoteles zei al dat kinderen leren door nabootsing.
Albert Bandura is een psycholoog die verschillende testen heeft gedaan met kinderen. Uit de test blijkt dat ook agressief gedrag word nagebootst. Zijn leer methode heet observerend leren of sociaal leren.
Teksten
Anne; Dialoog van Plato door Socrates en Ion.
Het dialoog gaat over vragen stellen en stellingen geven door Socrates waarop Ion concrete antwoorden geeft. Terwijl Socrates (In naam van Plato) juist abstracte antwoorden zoekt door kritische vragen te stellen aan Ion. De vraag die hij stelde: Wat is schoonheid? Waarop Ion antwoordde met, Een mooi Meisje. Socrates bevraagd Ion en legt hem de antwoorden in de mond waardoor hij wel moest antwoorden wat Socrates beweerde.
Door vragen te stellen probeert Plato de “de waarheid” te achterhalen. Hij brengt het op zo’n manier alsof hij van niks weet terwijl hij van te voren al weet waar hij naar toe wil, welk antwoord hij wil horen. Door zijn vraag stelling probeert hij mensen bewuster te maken van de antwoorden. Plato onderscheid antwoorden in gesprekken door kritisch in positieve zin te zijn. Hij gaat erop in om de antwoorden die er zitten eruit te krijgen.
Als voorbeeld te noemen, een interview, ook wel vraaggesprek genoemd, is een gesprek waarbij een of meerdere personen worden ondervraagd door een of meerdere personen. Het is een methode om een persoon systematisch kennis van een ander te laten vergaren. Interview of vraaggesprek is ook de naam van de (eventueel bewerkte) publicatie van het gesprek. Interviews worden bijvoorbeeld door personeelswerkers gebruikt tijdens sollicitatiegesprekken om een indruk te krijgen van de sollicitant. Een interviewer kan door de juiste sfeer te creëren en door de juiste vragen te stellen een gesprek een eigen karakter meegeven en de geïnterviewde bekentenissen ontlokken. Communiceren vindt iedereen de gewoonste zaak van de wereld. Maar, wat is communicatie eigenlijk? Vaak krijg je op deze vraag antwoorden als:“Communicatie is praten en luisteren. Het heeft ook te maken met zender en ontvanger, iets met storing en iets met verbaal en non-verbaal.” Natuurlijk, dit is allemaal waar. Maar wat is communicatie nu precies? Communicatie, wat is dat eigenlijk?
Door communicatie proberen we bewust of onbewust gedachten, meningen en gevoelens uit te wisselen. Het is zo in ons leven geïntegreerd en we zijn er zo mee vertrouwd, dat we er eigenlijk nauwelijks over nadenken. Als je iemand iets wilt uitleggen, dan denk je na over wat je gaat zeggen, maar vaak niet over hoe je het gaat zeggen. Is interviewen een filosofisch ding? Het interviewen van nu kan dat vergeleken worden met de conversaties van de oude filosofen? Plato ondervraagde ook de mensen zodat hij zelf wijzer werd. Plato wist van te voren naar welke antwoorden hij zocht en misschien nog moet vinden.
Wie heeft meer kennis? Diegene die theoretisch- of praktisch onderlegt is? Een vraag die niet 1,2,3 te beantwoorden is. Ik denk juist de overlapping, zonder praktische kennis is het moeilijk om de theorie erop toe te passen en andersom. De combinatie maakt de kennis. Plato is altijd op zoek naar het theoretische antwoord, de definitie een objectief antwoord. Hippias gaf in het dialoog juist concrete voorbeelden, een mooi meisje, wat een subjectief antwoord is. Het abstracte begrip van “schoonheid” is op verschillende manieren te interpreteren, wat de een schoonheid vind hoeft de ander dat niet te vinden. Zouden abstracte begrippen dan relatief zijn?
Kelly; “De waarheid”
Is de waarheid objectief (feit) of subjectief (mening)?
De tekst is en dialoog tussen schoolkinderen over een toets. Een had de toets niet gehaald en waarom dan niet? Verschillende antwoorden en speculaties zijn mogelijk. Voor de een was een scheiding geen reden om een toets niet te halen terwijl de ander dat heel goed begrijpen kan door een zelfde ervaring.
Een opvatting is waar wanneer je het gebruiken kan of je erin kan vinden. (pragmatisch/ effectieve waarheid). Waarheid is ook zo’n abstract begrip waarop je subjectieve antwoorden kan geven. Meningen kunnen elkaar overlappen en je kunt deels met elkaar eens zijn. Bijvoorbeeld; Mijn vriend en ik vinden die ene auto prachtig maar ik vind hem te duur terwijl hij het geld ervoor over heeft en ik niet. Als we allemaal een andere mening zouden hebben zouden we niet kunnen communiceren met elkaar. Politiek word nog moeilijker, schoolbesturen weten niet meer hoe de lessen te verzorgen etc. Voor een deel overlappen meningen zich ook al zijn we stuk voor stuk individuen. Relativisme; De waarheid is relatief, wat voor ieder wat anders betekent. Dus je zou kunnen stellen dat abstracte begrippen misschien wel subjectief en daarnaast relativeerbaar zijn?
Om te kunnen relativeren, moet je ‘afstand’van het probleem nemen. Dus neem even een time-out en bekijk het probleem van alle kanten, dus niet alleen van jouw kant, maar ook van de andere kant. Beredeneer het probleem objectief en laat je niet door emoties beïnvloeden. Is een kunstenaar ook bezig met relativeren? Is relativeren net zoiets als filosoferen om meer kennis te vergaren voor je persoonlijkheid? Helpt relativeren om betere kunstwerken te maken? Of gebruikt de kunstenaar eerder zijn emoties om die later te relativeren? Dit is werk van Jackson Pollock. In actie schilderen is misschien wel bevrijdend en na het gooien en smijten met verf ga je over je werk relativeren, Waarom heb ik dit zo gedaan, had ik het anders moeten doen?
Er zijn kunstenaars die onder hypnose iets maken en later erover na denken hoe dat tot stand is gekomen. Je vrije geest gaat als het ware aan de gang. Lijkt me trouwens leuk en lekker om een keer te gaan action painten!
Ymke; 10 geboden
Haar tekst ging over het wel of niet afbeelden van goden. Door de eeuwen heen is er veel getwist door het Christendom van het wel of niet afbeelden van de goden. In sommige tijden wel en dan weer niet maar waarom?
God; het idee/ ideeënwereld, hoe wil je god afbeelden als je niet weet hoe de man/vrouw eruit ziet als je hem/ haar nog nooit gezien hebt? Als je niet weet hoe god eruit ziet of het verhaal van de schepping waar niemand bij is geweest, kun je ze ook niet afbeelden. God creëert en niet de mens. Het Christendom vind dat het afbeelden van hemelse figuren een nabootsing van de werkelijkheid ofwel de mimeses. Mensen kregen dan een schijnwerkelijkheid te zien. (De bijbel, God, de schepping is dat niet bedacht om mensen ergens in te laten geloven, want hoop doet leven, vooral in slechte tijden? Niet voor niks dat het Christendom opkwam in de duistere middeleeuwen?)
Het neoplatonisme kwam op en het Christendom kon dat nieuwe wereldbeeld goed gebruiken en werd vertaald naar de Christelijke beelden. De kunst werd daarbij een hulpmiddel. Plotinus zag de zon, het licht als god en dat paste het Christendom toe in de Christelijke kunst. God word afgebeeld als een duif in de zon. Christelijke kunst zit vol met symbolen. Mensen konden in die tijd niet lezen of schrijven vandaar dat er symbolen in verwerkt zitten. Het moraal is in ieder geval een goed mens zijn en goed te leven want anders ga je naar de hel. Werden mensen in die tijd dom gehouden? Mochten ze niet nadenken over hun eigen leven en over hoe deze te leven?
Ben; Denken over games
Ben zei meteen dat hij verrast was over het feit dat er meestal negatief word gedacht en geschreven over games, juist in dit stuk niet aan de orde kwam. Het werd op een andere manier belicht. De tekstschrijver heeft zelf spelletjes uitgeprobeerd om een beter zich te krijgen over de virtuele wereld. De virtuele wereld is ook een vorm van Mimesis, het nabootsen van de echte werkelijkheid, vooral dat de games van nu er zo ontzettend werkelijk uit zien (ook in het voorbeeld van Ben). Ben vertelde ook dat de aanname veel belangrijker is dan het willen nabootsen van de werkelijkheid in de games. De aanname is het verhaal, het spel wat je speelt wat relevanter is voor de gamer dan de gesuggereerde werkelijkheid. Een gamer focust zich op datgene wat belangrijk is en de rest doet er niet toe.
Plato zou voor meer werkelijkheid, object gaan en Aristoteles voor de aanname.
Waar ben ik op gefocust? Ja, waar ben ik op gericht? Ik probeer juist te handelen, de middenweg te vinden in het leren, in het gezin in m’n leven. Ga ik te hard dan verlang ik teveel van mezelf, wanneer ik weinig doe word ik gestrest. Ik denk dat het relativeren dan ook weer terug komt omdat ik daardoor rustiger word en prioriteiten kan stellen voor wat echt ertoe doet. Wat is mijn doel? Waar wil ik naar toe? Ik heb wel een aantal doelen, want hoop doet leven. Doelen worden bijgesteld onderweg, en om een hoog doel te bereiken zal ik mezelf kleinere doelen moeten geven. Op die manier blijft het hoogste doel bereikbaar. Wat is dan het hoogste doel? Kennis vergaren hoort dat bij het hoogst haalbare?
Probeer steeds jezelf te verbazen en bewuster met je leven om te gaan. Zoom ergens op in, de dingen die je verbazen, vergaar kennis en word wijzer en neem dit mee onderweg, onderweg in je rugzak die steeds voller word….
Les 6 Emotie
De les ging van start met een trailer van de film “Inception”;
Inception, de nieuwste film van Christopher Nolan, speelt zich grotendeels af in een droomwereld, of eigenlijk in het onderbewuste van de dromer. Dromeningenieur Dom Cobb heeft zich gespecialiseerd in het binnentreden van het onderbewuste om de dromer daar informatie afhandig te maken. Of te manipuleren. Soms zelfs op verschillende niveaus: een droom in een droom. Een intrigerende premisse voor een film, die in Inception vooral visueel wordt uitgewerkt.
Filosofische kwestie
Christopher Nolan heeft iets met het thema (on)werkelijkheid, dat moge duidelijk zijn. De Brit brak door met het ingenieuze Memento (2000), een film in omgekeerde volgorde zodat ook de toeschouwer het desoriënterende geheugenverlies van de hoofdpersoon ervaart en met hem doordringt tot de kern: wat is echt? En wie bepaalt dat?
Het is een filosofische kwestie, maar ook een die raakt aan het hart van cinema: de kijker een andere wereld intrekken. Een die misschien veel lijkt op de eigen wereld, of juist helemaal niet. Een wereld waarin de filmmaker god is en, zeker in een tijd van CGI en 3D, waarin alles kan en de meest bizarre dromen bewaarheid worden.
Wieke en Leonie zijn naar de film “Inception”geweest. Deze film sluit aan bij de lessen filosofie, Plato, Aristoteles en andere filosofen komen aan bod in de les. Kunnen we de film in relatie brengen met de filosofie? Dromen die gemanipuleerd zijn, dromen in niveau’s, je werkelijkheid word droom en andersom en wat is dan de realiteit waarin je leeft? Bizar dat iemand grip heeft op je onderbewuste, iets waar je misschien geen weet van hebt. Herinneringen die weer naar boven worden gehaald, wat ook met dromen gebeurt. Door dromen, wat ieder mens doet, verplaatsen herinneringen naar je onderbewuste en misschien wel met een doel, wie zal het zeggen?
Als toeschouwer van de film raak je de draad ook kwijt, in welke wereld zit ik nu? Dit zou een filosofische vraagstuk kunnen zijn. Platonisch gezien spreek je nu wel over verschillende werelden in de film “Inception” De Ideeënwereld en onze wereld/ de werkelijkheid. De grot van Plato zou vergeleken kunnen worden met het onderbewuste, wat een moderne gedachte is.
Voorbeeld van een film wat ook speelt met het bewuste en het onderbewuste van de mens;
The Game met Michael Douglas
Nicholas Van Orton is een rijke bankier, die alles heeft wat z'n hartje begeert, behalve een beetje spanning in z'n leven. Rond z'n 48e verjaardag geeft zijn broer Conrad hem een visitekaartje van een entertainment-bedrijf. Nieuwsgierig geworden besluit Nicholas het bedrijf te bezoeken. Na een lange tijd onderzoeken of hij geschikt is voor het spel, hoort hij dat het niet doorgaat; The Game is begonnen. Zijn leven staat volkomen op z'n kop. Conrad geeft toe dat hij "the game" heeft gearrangeerd om zijn broer weer terug naar de werkelijkheid te krijgen en om hem te helpen weer plezier in het leven te krijgen.
Een film die ook speelt met een droomwereld en de realiteit. Je word als toeschouwer meegenomen in een spel van dromen. De illusie, het dromen een onderwerp die vaak word gebruikt door kunstenaars. Ze spelen met verschillende werelden om de toeschouwer op een ander spoor te brengen. Of zouden ze het onderbewuste bewuster willen maken? In dromen kan eigenlijk alles, is dat iets wat we in deze tijd nodig hebben omdat alles er al is?
Voorbeeld Architectuur van Gaudi; Hij maakte zulke indrukwekkende, organische gebouwen. De eerste keer dat ik het onder ogen zag in Barcelona was ik opslag verliefd. Ik waande me in een onderwaterwereld. De kleuren, de vormen en het nieuwe zorgde ervoor dat ik gegrepen ben door zijn architectuur. Het geeft me een gevoel of ik in een droomwereld was beland. Zou het zijn droomwereld zijn? Waarom moet alles zo strak tegenwoordig?
Voor mij is Gaudi een waardevolle inspiratiebron. Je kunt zien dat de natuur voor hem een grote rol speelde en die komen tot uiting in zijn organische gebouwen.
Neoplatonisme in de middeleeuwen en later
Plato vind kunst bedrieglijk, imitatie van de werkelijkheid, een kopie van een kopie terwijl Aristoteles kunst geen imitatie vind, als maar kunt begrijpen dat een knie op verschillende mogelijkheden afgebeeld kan worden. Als je maar kunst zien dat er een knie mee bedoeld word. Gombrich zegt dat je dingen maakt vanuit je eigen kader, je eigen belevingswereld. Je zou kunnen zeggen dat onze manier van kijken beoordeeld is. Plotinus en het Neoplatonisme (3e eeuw na Chr.) Zij trekken de lijn van Plato door en hebben een andere visie namelijk; Kunstwerken tonen wat andere voorwerpen niet kunnen laten zien kan wel in de kunst. Daarom is kunst volgens hun van hogere orde dan alledaagse dingen in de werkelijkheid.
Plotinus zijn visie, interpreterend van Plato en tegenovergesteld van Plato het Neoplatonisme. Hij zei dat een schilderij essentiële kwaliteiten tonen van de objecten zoals in de ideeënwereld. Zou kunst dan een mengsel zijn van verschillende werelden? Zouden mensen kunstwerken eerder begrijpen als ze kennis zouden hebben van de verschillende niveaus in de kunst. Een kunstenaar die kan spelen met een droomwereld, werkelijkheid en eigen interpretatie is rijk en vrij van geest. Heerlijk toch eigenlijk!
Plato en Plotinus
Plato
1. Ideeënwereld Hoogste goed
2. Onze wereld Zintuiglijke wereld
3. Kunst Afschaduwing van een afschaduwing
Plotinus
1. Ideeënwereld De zon, het goede, God, het licht
2. Geest Ideeën of vormen
3. Wereldziel
4. Ziel
5. Individuele ziel
6. Materie
De zon verwarmd en verlicht de aarde. Naarmate de zon de aarde raakt, hoe minder licht (verste verwijderd van de zon) de materie vangt. Het stoffelijke of de materie van bijvoorbeeld een steen krijgt minder licht dan wanneer je dichter bij de zon bent. Wij zelf maken de geest en onze geest geeft ons toegang tot de bron, de zon. Dus in onze werkelijkheid zijn we verbonden met de hogere werkelijkheid.
Het Neoplatonistische wereldbeeld kan gemakkelijk in het Christelijke wereldbeeld vertaald worden. (Plotinus ziet de zon als god die het licht brengt) Denk aan het woord van God; Hij zei dat er licht moest komen en er kwam licht. Het Neoplatonisme stond voor de Christenen in direct verband met God en de mens. De kunst werd hieraan ook gekoppeld, namelijk dat de kunst gebruikt werd om zogenaamde hemelse taferelen af te beelden. ( De tijden wisselden elkaar af wanneer Christelijke kunst afgebeeld mocht worden of niet)
Kerkvader Augustinus wees de kunst niet af als deze maar werd ingezet dat kunst ons herinnerd aan God en oproept tot vroomheid. Wanneer er goddelijke orde, eenheid, regelmaat werd gebruikt in de werken, werd kunst toegelaten in de kerk. De getallen verwezen dan bijvoorbeeld naar de aantal apostelen in de Bijbel. Een Kathedraal weerspiegelt het hemelse Jeruzalem. De heiligen zijn bemiddelaars tussen de hemel en de aarde. De kerk geeft de Christenen een visioen naar het leven hierna, mits je goed bent geweest. De kerk is daardoor erg rijk geworden door rijkelijk versierde kaften, interieur en spullen om het huis van god te laten zien. Is dat geen misleiding? Een gevolg hierop zijn kloosterordes die juist vinden dat je simier moet leven zoals de Cisterziënzers. Die keurden de uiterlijke schoonheid af juist naar binnen gekeerd leven en aanbidden.
Is kunst misleidend of kan het je waarheid tonen die je normaal niet ziet? Zou kunst je meer bewust maken van meerdere denk niveaus? Zou je de waarheid ook kunnen voelen door muziek of theater, en of een hele mooie poëtische tekst?
Vb van moderne kunst over de verschillende werelden.
Salvador Dali; In zijn schilderij 'De verzoeking van de Heilige Antonius'
verwerkte Dali elementen uit het beeldenpark van Bomarzo:
de Olifant, het Tempeltje, de Schildpad met vrouwenfiguur
die op een trompet blaast en de Pegasus.
Wat voor een kunstsoort je beoefend alles heeft te maken met het communiceren naar de toeschouwer. Je beeld iets uit, je creëert een sfeer. Zouden mensen in hogere sferen kunnen komen door kunst? Zou je een euforie voelen als dingen kloppen voor je gevoel? Heeft kunst te maken met je gevoel?
Misschien ga je dingen des levens anders interpreteren doordat je geraakt word door beeld, tekst of geluid?
Wat doet muziek met de mens?
Kunst beleef je door je zintuigen
Les 7 De passies van de ziel
De droom van Danté, `De Goddelijke komedie`
Danté wil god ontmoeten in zijn leven. Halverwege zijn zondige leven wil hij God ontmoeten om het hoogste goed te willen bereiken. Hij komt Vergilius tegen en bracht Danté naar Maria. Hij zag het licht in Maria haar ogen en dacht dat hij droomde. Bernardes van Clairvaux is een hoge Christelijke en kon Danté naar God brengen. Alleen Christenen kunnen tot het hoogste goed komen. Hij was opzoek naar een antwoord over de liefde.
Zijn hele reis stond in het teken van een antwoord vinden over de liefde. Het antwoord vond hij in zichzelf. De liefde is er altijd en hoe je deze invult ligt aan jezelf. Het gevoel van liefde is platonisch omdat het Danté naar hoogste regionen brengt. Zijn reis eindigt wanneer hij het licht, God gezien heeft.
De tekst, vertaald vanuit het Italiaans, heeft getalsverhoudingen. Bijvoorbeeld 12 zinnen en getal 7 en 3 voor bijvoorbeeld de zinsopbouw. Dit vormt een Neoplatonisme beeld.
Begrip Mimesis
Mimese; verhouding tussen een afbeelding en bijvoorbeeld een model, literatuur etc.
Er zijn verschillende interpretaties van het begrip Mimesis.
Plato vind Nabootsing, bedrog en illusie een mimese van de werkelijkheid terwijl Aristoteles een uitbeelding of afbeelding die niet natuurgetrouw hoeft te zijn een mimese. Plotinus, Neo-platonist, vind mimese een weerspiegeling of afspiegeling van een hogere schoonheid.
Wat zou Plato vinden van Fotografie; Het is wel een middel wat het meest de werkelijkheid nabootst maar helaas zou Plato alles wat nabootsing is afkeuren omdat het een afspiegeling is van de lagere werkelijkheid.
De centaur is samengesteld met elementen uit de bestaande werkelijkheid: paard en mens zijn de modellen. De centaur is het origineel dat zijn bestaan alleen te danken heeft aan de nabootsing. Mimesis weerspiegelt dus niet slaafs de bestaande werkelijkheid, ze schept een nieuwe werkelijkheid. De nabootsing van die zelfgeschapen wereld blijkt echter wel getrouw. En dat geldt ook als de weergave slechts suggestief is: wat in de nabootsing slechts wordt gesuggereerd, wordt in de geest tot volledige zintuiglijke tegenwoordigheid aangevuld.
Je kunt op verschillende manieren naar kunst kijken.
• Je kunt een kunstwerk beschouwen op de dingen die je ziet, de kleuren, de voorstelling, wat zegt het me.
• Formele kwaliteiten; vanuit Hardop kijken met beeldende begrippen.
• Vanuit de kunstenaar; Wat zijn de z’n beweeg redenen of wat is de achterliggende gedachte.
Thomas Struth; Kunstenaar die mensen fotografeert in een museum.
Ook als de kunstenaar het niet bedoeld heeft kan een toeschouwer het toch opvatten als een mimese, als een afspiegeling van de werkelijkheid. De kunstenaar maakt z’n werk vanuit zijn eigen kader en de toeschouwer beschouwt vanuit zijn eigen kennis of kader. Dat is misschien en reden voor de miscommunicatie tussen het werk en de beschouwer. Zoals de Cobra stijl bijvoorbeeld, een stroming waar mensen vaak al een antwoord hebben klaar liggen.”Ja, dat kan mijn zoontje ook van 7 jaar”. Toeschouwers hebben misschien geen kennis van zaken. Waarom maakt een kunstenaar dat, wat zijn z’n redenen om dit werk te maken? De toeschouwer bekijkt zo’n werk vanuit zijn eigen kader. Jammer want mensen zouden zich kunnen openstellen voor nieuwe impulsen zodat vooroordelen juist objectiever kunnen worden. Je gebruikt de kennis die je hebt om te beschouwen.
Kunst; Is in de kunst niet alles een mimese? Het spiegelbeeld gelijkt visueel het meest op het origineel, maar je kunt het niet aanraken of horen. Daarom is aan elke nabootsing meteen te zien dat het een nabootsing is.
Als kunstenaar kun je jezelf onderscheiden van de andere Kunstenaars wanneer je je eigen pad volgt en je eigen wereld kunt creeëren.
Door Eva Vermeulen DBKV 2B
Extra bijlage; De dagloze krant, erg interessant
Filosofie
